Władysław Opolczyk i jego kujawski epizod

Przygodę w księstwie kujawskim zakończyliśmy na Kaźku słupskim. Jak już wspomnieliśmy był on panem na Bydgoszczy i Dobrzyniu, i wiele wskazuje także na to, że i w Inowrocławiu. Gdy za pomocą kamienia słupski książę rozstał się z życiem, wydawać by się mogło, że Kujawy staną się po prostu częścią Korony Polskiej. Król Ludwik Węgierski postanowił jednak jeszcze raz je wykorzystać w personalnych rozgrywkach. W 1378 roku kujawskie władztwo obejmujące Bydgoszcz, Inowrocław, Gniewkowo i Ziemię Dobrzyńską otrzymał jedna z najbarwniejszych postaci XIV-wiecznej Polski – Władysław Opolczyk.

Zanim jednak o kujawskich rządach tego księcia warto po krótce prześledzić jego dotychczasową karierę. Władysław przychodzi na świat ok. 1330 roku jako syn księcia Bolesława II i wywodzącej się z książąt świdnickich – Elżbiety. Książę młodość spędza na dworze w Budzie i trzeba przyznać, że początkowo to z tym państwem wiąże swoją karierę. W czasie słynnej uczty u Wierzynka znajduje się wśród delegacji węgierskiej. Władysław stopniowo rozbudowuje swoje niewielkie opolskie władztwo, m.in. o Oleśno, Byczynę czy Kluczbork. Prawdziwym przełomem jest jednak rok 1367, gdy Władysław zostaje palatynem węgierskim. Ta prestiżowa funkcja sprawia, że książę staję się drugą osobą w państwie, które przeżywa chyba swój najlepszy okres w dziejach. Władysław jest bardzo aktywny i ze swojego zadania wywiązuje się skrupulatnie, przy okazji znów rozbudowując swoją dziedziczną domenę o Wieluń, Bolesławiec, Lubliniec czy Brzeźno. 

Dobra passa księcia trwa do 1372 roku, gdy zostaje zwolniony z bycia palatynem. Prawdopodobnie jednak nie doszło do tego w jakiś dramatycznych okolicznościach. Król Ludwik miał do Władysława raczej dużo zaufania i powierzył mu inną, niemniej wymagającą misję. Opolski książę miał się zająć sprawa Rusi Halickiej, której niejasny status zawieszenia między Polską a Węgrami, wymagał solidnego i sprawdzonego administratora. Na tym niełatwym terenie Władysław radzi sobie znakomicie, znacząco rozbudowując miejscową gospodarkę. Sukcesem jest dla niego także utworzenie arcybiskupstwa ze stolicą w Haliczu. Książe ma jednak problemy z obroną swojego władztwa przed najazdami litewskimi, z resztą nigdy nie będzie dobrym żołnierzem.

W 1378 roku Władysław – „człowiek do zadań specjalnych” odnosi swoją pierwszą znaczącą porażkę. Powierzone zostaje mu namiestnictwo w Polsce, niemniej opozycja możnych sprawia, że nie może objąć funkcji. Ludwik węgierski, nie chcąc drażnić Polaków, musiał znaleźć nowe miejsce dla swojego pupila. Możliwości mogących zaspokoić ambicje dawnego palatyna węgierskiego i księcia ruskiego nie było zbyt wiele. Traf chciał, że niedawno z życiem rozstał się Kaźko słupski… Władysław Opolczyk objął tym samym władzę na Kujawach.

O tym, że opolski książę trafił na Kujawy decydowało w głównej mierze to, że ziemię te mógł objąć bez większego sprzeciwu jej mieszkańców. Z drugiej strony Ludwikowi węgierskiemu zależało na posiadaniu swojego człowieka przy granicy z państwem zakonu krzyżackiego. Księstwo inowrocławsko-dobrzyńskie miało rzecz jasna swoje atuty (dobre ziemie, szlak handlowy na Wiśle), niemniej dla aspirującego znacznie wyżej Władysława objęcie go było z pewnością porażką.

Mimo to, książę z energią przystąpił do organizacji swojego nowego władztwa. Jednym z pierwszych zadań było dla niego „pozbycie się” wdowy po Kaźku słupskim Małgorzaty, która traktowała Ziemię Dobrzyńską jako swoją wdowią oprawę. Władysław znalazł jej szybko męża (księcia brzeskiego Henryka VII) i tym samym objął władzę nad spuścizną po słupskim księciu. Władysław postanowił utworzyć także nową kasztelanię w Złotowie (obok Dobrzynia i Inowrocławia). Przejęła ona rolę zniszczonego przez Krzyżaków Gniewkowa i zapewne miała być bramą do handlu z zakonnikami. Książę wydał też przywilej dla inowrocławskich tkaczy, który pozwalał im na wywóz wyprodukowanych towarów poza teren księstwa. Władysław lokował także Wyszogród (dzisiejszy Fordon) na miejscu grodu zniszczonego przez Krzyżaków czy fundował klasztor franciszkanów w Dobrzyniu.

Na tym jego kujawska aktywność właściwie się zakończyła, bo Władysława znów porwały sprawy wielkiego świata. W 1382 roku umiera król Ludwik węgierski, a książę angażuje się silnie w sprawę jego następstwa. Władysław popiera Zygmunta Luksemburskiego, później skłania się ku Jadwidze andegaweńskiej, ale w parze z Wilhelmem Habsburgiem. Sprzeciw wobec mazowieckiego księcia Siemowita IV przypłaca krótkim uwięzieniem. Zdaniem części współczesnych Władysław sam aspiruje do roli króla. Może być w tym trochę prawdy, biorąc pod uwagę, że był wnukiem Kazimierza Wielkiego, krewnym Ludwika węgierskiego, a nawet wujem króla czeskiego Wacława.

Ten burzliwy okres dziejów księcia kończy się zawarciem ślubu przez Jadwigę i Jagiełłę. Władysław Opolczyk czuje się pokrzywdzony przez nowego władcę, który nie potrafi (lub nie chce) wynagrodzić jego starań i zaspokoić wielkich ambicji. Wierny Andegawenom książę rozpoczyna w swojej życiowej historii nowy rozdział, który sprawi, że przez potomnych zostanie zapamiętany jako jeden ze schwarccharakterów polskiej historii. 

Wszystko zmierza do konfliktu. Władysław wystawia odezwę do mieszkańców Rusi, w którym prosi ich o nieuznawanie polskiej władzy. W 1388 roku z kolei Jagiełło składa deklarację przekazania należącej do Opolczyka Bydgoszczy książętom słupskim. Wojna wybucha jednak dopiero w 1891 roku, gdy książę oddaje w zastaw Krzyżakom Złotorię, dysponując tym samym bezprawnie majątkiem swojego seniora. Oczywiście, rozstrzygnięcie musi być jednoznaczne – Jagiełło sprawnie opanowuje posiadłości Opolczyka na Kujawach i Śląsku. Opolski książę dopuszcza się wręcz zdrady, szukając pomocy u Krzyżaków czy Zygmunta Luksemburskiego, ale w ostateczności opuszczają go niemal wszyscy stronnicy. Wojna skończyła się w 1396 roku praktycznym ubezwłasnowolnieniem opolskiego księcia. Władysław umiera w Opolu w roku 1401. Mimo zawrotnej kariery zakończy życie jako książę władający mniejszym obszarem niż ten, który odziedziczył po przodkach.

Rządy na Kujawach stanowiły dla Władysława Opolskiego zaledwie epizod. Z dzielnicą nie zdążył się zżyć, po 1383 roku praktycznie w nią już nie inwestował. Władysław Jagiełło pomny nieudanego eksperymentu decyduje się w 1392 roku na ostateczne przyłączenie Kujaw do Korony Królestwa Polskiego. Dawne księstwa inowrocławskie i brzeskie zamienią się w województwa, ale to już zupełnie inna historia…