Historia Wróbli od XIV do XVI wieku

Pierwsza zachowana wzmianka o Wróblach pochodzi z czasów panowania Kazimierza Wielkiego, a konkretnie z roku 1351. Jest nim dokument, w którym archidiakon pomorski Jan oraz spokrewnieni z nim Walenty z Maszenic, jego pięć sióstr i „dwóch dziedziców Wróbli” starają się o odzyskanie wsi Bazyliszewo (dziś Baśkowo), którą pół wieku wcześniej przekazano biskupowi włocławskiemu. Kim byli tajemniczy dziedzice wsi? Choć nie znamy ich imion, to jednak wiele wskazuje na to, że należeli oni do znamienitego rodu Doliwów, który współpracował z „księciem niezłomnym” - Władysławem Łokietkiem w trudnym dziele jednoczenia ziem polskich.

Skoro dokument mówi o dziedzicach, nie trudno domyśleć się, że przynajmniej jedno pokolenie wcześniej wieś musiała już istnieć i mieć swojego właściciela. Ze wspomnianego dokumentu warto zapamiętać jeszcze dwie kwestie, które pozwolą nam lepiej zrozumieć dalsze dzieje miejscowości. Po pierwsze odnotujmy, że ma ona dwóch panów; po drugie zapamiętajmy, że jedna rodzina ma i Wróble, i Maszenice.

Kolejną informację o wsi znajdujemy w roku 1357. Wynika z niej, że wieś należała do rycerza Falimira. Jego imię (równoznaczne z późniejszym Chwalimirem) oznaczało osobę, która miłuje pokój. Czy był on jednym ze wspomnianych już dziedziców wsi czy już ich następcą? Tego już się raczej nie dowiemy.

Obie wzmianki informują nas, że Wróble już w XIV wieku znajdowały się w rękach prywatnych, co w rejonie nadgoplańskim było dość rzadkie (większość wsi należała do biskupa włocławskiego). Wiemy też, że mieszkańcy wsi uczęszczali na nabożeństwa do kruszwickiej Kolegiaty, na której rzecz świadczyli także dziesięcinę.

Prawdopodobnie w 1382 roku Wróble padły ofiarą wojny domowej. Było to starcie dwóch potężnych rodów – Grzymalitów i Nałęczów, które spierały się o obsadzenie tronu po śmierci Ludwika Węgierskiego. Ówczesny kronikarz Jan z Czarnkowa odnotował, że „po spustoszeniu pewnych wsi koło Kruszwicy, wojsko Domarata (jednego z przywódców Grzymalitów – dop. DR) powracało do Żnina, część jego, mianowicie czterdziestu pięciu kopijników oddzieliło się i poszło na Piaski, majętność kościoła kruszwickiego, i złupiło ją wraz z całą okolicą”. Możemy więc domniemywać, że i osada Falimira nie uszła cało z konfliktu.

Na kolejną wzmiankę o wsi natrafiamy dopiero w wieku XVI, kiedy wieś należała do Maszeńskich. Nazwisko to występuje w tym samym czasie także w Maszenicach, co po raz kolejny potwierdzałoby, że właściciele tej wsi byli jakoś rodowo powiązani z posiadaczami Wróbli.

Kim byli Maszeńscy z Wróbli? O tym po części wspominają źródła. Najlepiej powodziło się Piotrowi, który posiadał dwa łany ziemi (ok. 32 ha) i jedną zagrodę. Noszący to samo nazwisko Wawrzyn i Szymon mieli po pół łana ziemi. Obok nich mieszkał niemniej liczny ród Dorzów składający się z rodzin Stanisława, Feliksa, Wawrzyna i Wiktora. O trzech ostatnich wiemy, że pracowali na 8 hektarach ziemi. 

W 1557 roku gospodarstwo Stanisława Dorza kupił szlachcic Niemojewski z Niemojewa. Niestety, dość trudno ustalić, z którym przedstawicielem tego znaczącego rodu mamy do czynienia. Być może swoją posiadłość we Wróblach zdecydował się mieć Jan – słynny przywódca reformacji religijnej? Zasłynął on jednak tym, że na początku lat 60. zrezygnował z dóbr materialnych i całkowicie poświęcił się rozwojowi swojego zboru oraz zajadłej walce z papiestwem. Bardziej prawdopodobne, że nabywcą posiadłości był Wojciech Niemojewski, który dzierżył w tym czasie Niemojewo oraz pobliską Wróblom Górę (z zachowanych zapisków możemy się dowiedzieć, że przekształcono wtedy miejscowy kościół na protestancki zbór). Niezależnie, który z przedstawicieli rodziny posiadał Wróble, jedno nie podlega dyskusji – Niemojewscy w miejscowości nie zabawili zbyt długo. Z resztą, dalszy bieg tej opowieści pokaże, że nie byli wyjątkiem.

Nie uprzedzając jednak biegu wypadków trzeba dodać, że druga część wsi nadal pozostaje w ręku Maszeńskich. Pod rokiem 1588 odnajdujemy informację pozwalającą nam na poznanie kolejnego przedstawiciela tego rodu - Mikołaja. Dokonał on „oprawienia posagu” swojej żony  Anny Siąskiej. Dzięki tej „ówczesnej polisie” mogła ona po  śmierci Mikołaja czerpać część dochodów z Wróbli i Maszenic.

Na koniec warto dodać, że XVI wiek przynosi zmianę przynależności parafialnej Wróbli. Inwentarz dóbr biskupów włocławskich z 1598 roku zawiera krótką wzmiankę, że wieś wchodziła w skład parafii w Piaskach, choć zapewne stało się tak już w momencie budowy kościoła. W dokumentach ponownie podkreślono, że Wróble były wsią znajdującą się w rękach rycerza/szlachcica (nobilium), a kruszwiccy kanonicy pobierali z niej dziesięciny.

Artykuł stanowi fragment książki "Opowieść o wsi Wróble", ciąg dalszy nastąpi...