Krótka historia Woli Wapowskiej

Wola Wapowska, 1989 r.
(kruszwica.archiwa.org)

Wola Wapowska to z pewnością jedną ze starszych wsi na wschód od Kruszwicy. Wybitny XIX-wieczny badacz Edmund Callier utożsamiał dzisiejszą miejscowość ze średniowieczną Krośną. Jeśli zawierzymy jego ustaleniom to musimy stwierdzić, że pierwsza wzmianka o tym miejscu pochodzi z 1193 roku (Crosna).

Współczesna nazwa zaczęła się kształtować najwcześniej w XIII wieku, gdy rozpoczął się energiczny proces kolonizacji na prawie niemieckim. Tworzone wtedy wsie zyskiwały nie tylko czytelny układ przestrzenny, ale także władze samorządowe i liczne przywileje, które miały zachęcić ludność do osiadania w nich. Jednym z najpowszechniejszych była tzw. wolnizna, czyli czasowe zwolnienie z podatków. Zapewne to właśnie od tego przywileju wzięła się nazwa wsi. Wszystko wskazuje na to, że drugi jej człon upamiętnia osobę o nazwisku Wapowski, być może kanonika kruszwickiego. Wiemy bowiem, że przynajmniej od 1489 roku wieś była własnością kościelną – należała do kapituły włocławskiej. W XVI wieku spotykamy się z wymiennym stosowaniem nazwy dzisiejszej oraz Woli Chrosnej. Żeby było jeszcze ciekawiej w inwentarzu dóbr biskupstwa włocławskiego z 1598 roku wieś widnieje po prostu jako… Wolia. W tym ciekawym dokumencie znajdujemy nazwiska pierwszych znanych nam mieszkańców miejscowości. Byli nimi Paweł Tomała, Błażej Wrona, Mateusz Wipa i Marcin Biegasz. Oprócz uprawy roli zajmowali się oni hodowlą bydła.

Życie w Woli Wapowskiej musiało płynąć wyjątkowo leniwie, bo na długo znika nam ona z kart historii. Pod koniec XIX-go stulecia Wola była wsią niewielką, bo liczącą zaledwie 141 mieszkańców. 32 z nich stanowili ewangelicy, co świadczy o postępach na tym terenie niemieckiej akcji kolonizacyjnej. Cały obszar przynależny do wsi wynosił 710 ha. Prawdziwą chlubą mieszkańców stała się szkoła. Niestety, jej początki giną w mrokach dziejów i być może sięgają aż XVIII wieku. Pierwsza historyczna wzmianka na temat szkoły pochodzi z 1881 roku. Nie wiemy, gdzie początkowo dzieci pobierały naukę – prawdopodobnie był to jeden z domów stojących do dziś we wsi. Na pocz. XX wieku powstał nowy budynek szkolny. W latach 1906-07 dzieci protestowały tutaj przeciwko wzmożonej germanizacji.

Wróćmy jednak do XIX wieku. Wiemy, że we wsi działały przynajmniej dwa wiatraki. Miał tu także znajdować się dom noclegowy dla żołnierzy pełniących służbę na granicy niemiecko-rosyjskiej w Paprosie. W prasie z tego okresu na temat wsi znajdujemy niewiele informacji, ale przynajmniej opowiadają one o niecodziennych wydarzeniach. Np. „Przewodnik Katolicki” z 1897 roku informuje, że nad wsią przechodziła potężna burza. Uderzenie pioruna miało zabić na miejscu cztery konie oraz ogłuszyć prowadzącego je fornalę. Innym razem, bo w 1909 roku, jak podaje gazeta „Polak”, mieszkaniec wsi Józef Wyborski znalazł na swoim polu orła o skrzydłach rozpiętości 2,2 m.

U progu niepodległości wieś liczyła 30 domostw, które zamieszkiwało 313 osób. W okresie międzywojennym Wola Wapowska stała się znaczącym ośrodkiem rzemieślniczym. Wśród mieszkańców możemy znaleźć kołodzieja W. Wyborskiego, kowali Kajdana i J. Rajdasza oraz szewców L. Posybilińskiego i M. Przybylskiego. We wsi działały dwa wiatraki – I. Piątka i Antoniego Domalskiego. Ten ostatni trudnił się również „wyszynkiem trunków”. Znamy także nazwiska największych właścicieli ziemskich. Byli nimi: Konstanty Kobuz (117 ha), Władysław Kudelski (70 ha), Kazimierz Walczak (60 ha) i Józef Wyborski (52 ha). Później w tym gronie znalazł się także Piotr Krenz (200 morgów). W latach 20. XX wieku do wsi pociągnięto kolejkę wąskotorową cukrowni, której pozostałości z pewnością pamiętają jeszcze przedstawiciele starszych pokoleń. W 1925 roku powstała jednostka OSP.

W czasie wojny nazwę wsi zmieniono na Freiwappen. Wiosną 1945 roku życie zaczęło wracać do normy. W kwietniu naukę w szkole rozpoczęło 204 uczniów. Nowy ustrój niósł ze sobą poważne zmiany dla gospodarzy – większość ziem włączono do tworzonego w Piaskach PGR-u, w którym z resztą wielu mieszkańców Woli znalazło pracę. We wsi znajdowała się kuźnia oraz rzeźnia. Od 5 X 1955 do 31 I 1959 miejscowość była siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, obejmującej Wolę Wapowską, Papros, Wróble i Piaski. Rada składała się z 21 członków.

W 1967 roku rozbudowano szkołę o kolejne sale lekcyjne. We wsi powstała także okazała świetlica. Znajdowała się w niej klubokawiarnia, przestronna sala widowiskowa oraz filia kruszwickiej biblioteki. Tuż obok ulokowano remizę straży pożarnej. W 1997 roku stary budynek szkoły przestał pełnić swoje funkcje. Wtedy to zakończono budowę nowego obiektu, który stanowi do dziś chlubę mieszkańców. Dzieje szkoły to już jednak zupełnie inna historia. Do Woli Wapowskiej z pewnością jednak wrócimy.